Mundarija:

• Quruq rinit sabablari
• Quruq rinit tasnifi
• Asosiy alomatlar
• Diagnostika usullari
• Quruq tumovni davolash
• Quruq rinitning oldini olish choralari

Quruq tumov (rinit) – bu burun shilliq qavatining shishishi bilan kechadigan, nafas olishda qiyinchilik tug‘diradigan holat bo‘lib, lekin odatdagi rinitda bo‘lgani kabi burundan ko‘p miqdorda ajralma (suyuqlik) chiqmaydi. Bu holatga e’tibor berish muhim, chunki u oddiy shamollash emas, balki LOR-a’zolarining surunkali kasalliklari haqida signal berishi mumkin. Quyida, quruq rinit qanday sabablarga ko‘ra rivojlanadi va uni davolash yo‘llari haqida batafsil ma’lumot beramiz.

Quruq rinit sabablari

Quruq tumovning sabablari ko‘pincha burun bo‘shlig‘i shilliq qavatining holati va qon ta’minotiga ta’sir qiluvchi patologik jarayonlar bilan bog‘liq bo‘ladi. Quyidagi omillar eng ko‘p uchraydigan sabablardan hisoblanadi:

• dori vositalariga bog‘lanish (medikamentoz rinit) – qon tomirlarini toraytiruvchi burun tomchilariga o‘rganib qolish;
• yuqori nafas yo‘llarining surunkali yallig‘lanish kasalliklari – masalan, surunkali sinusit, burundagi poliplar yoki adenoidlar;
• burun to‘sig‘ining qiyshayishi;
• allergik kasalliklar – allergik rinit va boshqalar;
• xonadagi quruq havo – ayniqsa isitish mavsumida;
• past namlikdagi sovuq iqlimda yashash;
• burun yoki burun yondosh bo‘shliqlarda begona jism mavjudligi;
• endokrin tizim kasalliklari – masalan, qandli diabet, qalqonsimon bez muammolari;
• tez-tez uchrab turadigan o‘tkir rinit holatlari;
• burun mexanik shikastlashning surunkali holati – masalan, doimiy ravishda burunni kovlash.

Homiladorlik davri alohida e’tiborga loyiq, chunki aynan shu vaqtda vazomotor rinit paydo bo‘lishi mumkin. Bunday holat gormonal o‘zgarishlar bilan bog‘liq bo‘lib, bu o‘zgarishlar burundagi kapillyarlarning faoliyati va organizmda aylanuvchi qon hajmiga ta’sir qiladi, natijada shish paydo bo‘ladi va burun quruq holda bitib qoladi.

Shuningdek, sabablaridan biri bu boshlanuvchi virusli infeksiya bo‘lishi mumkin. Bu vaqtda alomatlar hali kuchaymagan bo‘ladi: burun bitishi, tomoqda qichishish va umumiy holatning yomonlashuvi kuzatiladi. Biroz vaqt o‘tgach, burunda ko‘p miqdorda shilliq modda ishlab chiqarila boshlaydi – bu O‘RVI rivojlanayotganidan darak beradi.

Respirator kasallikni dastlabki alomatlar paydo bo‘lishi bilanoq davolashni boshlash juda muhim. Bu orqali asoratlarning oldini olish mumkin. Murakkab davolashning bir qismi sifatida Sinupret^® o‘simlik dori preparati qo‘llanilishi mumkin. U burun bitishini yengillashtiradi, viruslarga qarshi, yallig‘lanishga qarshi va shilliqni yumshatuvchi ta’sirga ega.

Quruq rinit ko‘pincha inson tuzalib borayotgan davrda kuzatiladi – O‘RVIning asosiy belgilari o‘tgan bo‘ladi, biroq burun bitishi saqlanib qoladi. Bunday holatda rinit qoldig‘i haqida gap ketadi.

Quruq rinit tasnifi

Quruq tumov ikki asosiy turga bo‘linadi:

• Old: bo‘lib o‘tgan shikastlanish yoki qo‘zg‘atuvchi omillar ta’sirida rivojlanadi. Old tumov deb atalishining sababi – patologik jarayon burun bo‘shlig‘ining old qismida yuzaga kelganligidir.
• Atrofik: rinitning bu turi o‘tkir rinitning noto‘g‘ri yoki yetarli bo‘lmagan davolash natijasi bo‘lishi mumkin. U burun bo‘shlig‘i shilliq qavatining yupqalashishi, atrofiyasi bilan xarakterlanadi.

Asosiy alomatlar

Quruq rinit alomatlari:

• burun shilliq qavatining kuchli qurishi;
• yupqa quruq qobiqlarning paydo bo‘lishi;
• noqulaylik hissi;
• burundagi qichish;
• aksirish xurujlari;
• tomoq qichishi hissi;
• burun qoqish imkoni yo‘qligi;
• burunda begona jism borligi hissi;
• ba’zida burunning qonashi;
• tungi xurrak otish;
• bosh og‘rig‘i;
• hid bilishning yomonlashishi yoki yo‘qolishi.

Agar infeksiya yoki yallig‘lanish jarayoni haqida gapiradigan bo‘lsak, ovozning o‘zgarishi, tana haroratining ko‘tarilishi kabi alomatlar qo‘shilishi mumkin. Tashqi tomondan, shifokor burun bo‘shlig‘ining pastki qismining kengayishini, shilliq qavatining holatining o‘zgarganligini payqashi mumkin.

Diagnostika usullari

Doimiy quruq tumovning sabablarini aniqlash uchun siz otorinolaringologga murojaat qilishingiz kerak. Mutaxassis asosiy sababni aniqlashga yordam beradi – keyingi davolanishning samaradorligi va muvofiqligi bunga bog‘liq.

Birinchi uchrashuvda LOR-shifokori bir qator savollarni beradi: simptom qancha vaqt oldin paydo bo‘lgan, u nima bilan bog‘liq bo‘lishi mumkin, siz tomir toraytiruvchilardan foydalanganmisiz, allergik reaksiyangiz bormi? Shifokor shilliq qavatning holatini, rangini, qon tomir naqshini baholash uchun tekshiruv o‘tkazadi. Tashxisni aniqlashtirish uchun ba’zi tekshiruv turlari talab qilinishi mumkin:

• qon, siydik laborator tahlillari;
• kasallikning allergik xususiyatiga shubha qilingan allergiya sinamalari;
• yallig‘lanishni keltirib chiqaradigan yuqumli agentni aniqlash uchun burun bo‘shlig‘idan surtmalar olish;
• burun, yondosh bo‘shliqlar rentgenogrammasi, MRT yoki KT;
• burun bo‘shlig‘ining ichkarida joylashgan qismlarini baholash uchun rinoskopiya.
  Ba’zida boshqa diagnostika usullari qo‘llaniladi. To‘g‘ri tashxis qo‘yilgandan so‘ng, shifokor tegishli davolanishni buyuradi.

Quruq tumovni davolash

Kattalardagi quruq tumovni davolash sizga burun shilliq qavatini namlash uchun sharoit yaratishga, shilliq sekretsiya ishlab chiqarishni rag‘batlantirishga, shuningdek kasallikning asosiy sabablarini bartaraf etishga imkon beradi.

Shilliq qavatni namlash quyidagi tavsiyalarga rioya qilishni nazarda tutadi:

• ichimlik rejimi: yo‘qolgan suyuqlikning o‘rnini bosish, shilliq qavatlarni namlantirish uchun yetarli miqdorda suv iste’mol qilish muhimdir;
• burun bo‘shlig‘ini tuzli suv bilan yuvish;
• havoni 50 – 60% gacha namlantirish: bu burun shilliq qavatining normal namlanishi uchun zarurdir.

Dori-darmonlar bilan davolash

Dori-darmonlar bilan davolash sxemasi individual ravishda tuziladi. Shilliq qavat yallig‘lanishining bakterial tabiati, shuningdek burun bo‘shlig‘i, yondosh bo‘shliqlari surunkali kasalliklarining kuchayishi bilan antibakterial preparatlar ko‘rsatilishi mumkin. Tizimli vositalar, mahalliy eritmalar va tomchilar, antiseptiklar, masalan, kolloid kumushga asoslangan preparatlar qo‘llaniladi.

Davolashning yana bir usuli – burunni yuvish. Agar yallig‘lanish sinuslarga o‘tmagan bo‘lsa, burun bo‘shlig‘ini mustaqil ravishda yuvish mumkin. Aks holda, klinikada terapevtik yuvishga murojaat qilish kerak.

Infeksiyadan kelib chiqqan quruq tumovni davolash simptomatik terapiyani qo‘shishni talab qilishi mumkin: yuqori harorat va og‘riqni bartaraf etish uchun nosteroid yallig‘lanishga qarshi vositalardan foydalanish.

Agar quruq rinit virusli infeksiya bilan bog‘liq bo‘lsa, antibiotiklar ko‘rsatilmaydi. Shifokor virusga qarshi preparatlarni, mahalliy va umumiy himoyani kuchaytirishga qaratilgan vositalarni buyuradi.

O‘simlik preparatlari virusga qarshi ta’sirga ega. Ulardan biri Sinupret^® o‘simlik dori preparati bo‘lib, u burun bitishini bartaraf etishga yordam beradi, viruslarga qarshi ta’sirga ega va asoratlarning rivojlanishiga yo‘l qo‘ymaydi. Preparat og‘iz orqali qabul qilish uchun tabletka va tomchilar shaklida mavjud.

Virusli quruq rinit paytida shishishni bartaraf etish uchun shifokor tomir toraytiruvchi tomchilar yoki spreylarni qisqa kursda qo‘llashni buyurishi mumkin. Ammo ularni ketma-ket besh kundan ortiq ishlatish mumkin emas. Shuningdek, shilliq qavatni yuvish, izotonik eritmalar bilan sug‘orish, bug‘da ingalatsiya bilan namlantirish va optimal ichimlik rejimiga rioya qilish tavsiya etiladi.

Agar yallig‘lanishning tabiati allergik bo‘lsa, mutaxassis antigistaminlarni buyuradi. Ular qichishishni yengishga yordam beradi, shishishga qarshi ta’sirga ega. Shuningdek, sababchi omilni yo‘q qilish, ya’ni bunday reaksiya qaysi allergenga rivojlanishini aniqlash muhimdir. Bemor uchun uy changlari, ba’zi dorilar bilan aloqani cheklash, gipoallergen parhezga rioya qilish muhimdir.

Fizioterapiya usullari dori-darmonlarni davolashga qo‘shimcha bo‘lishi mumkin: UVCh, magnitoterapiya.

Davolashning jarrohlik usuli

Agar quruq rinit burun to‘sig‘ining egriligi, polipoz, adenoiditdan kelib chiqsa, jarrohlik davolash usuli ko‘rsatilishi mumkin. Agar burun bitishi sababi shunda bo‘lsa, shifokor begona jismni olib tashlaydi. Bunday holda, terapevtik protseduradan so‘ng, yuzaga kelishi mumkin bo‘lgan asoratlarni oldini olish uchun yallig‘lanishga qarshi vositalar buyuriladi.

Quruq rinitning oldini olish choralari

Oddiy rinitning oldini olish uchun an’anaviy choralar yordamida quruq rinitning oldini olish mumkin. Quyida bir nechta tavsiyalar keltirilgan:

• yuqori nafas yo‘llari kasalliklarini o‘z vaqtida davolash, o‘tkir yallig‘lanishning surunkali holatga o‘tishini oldini olish;
• muntazam nam tozalash, shamollatish va havoni namlantirish;
• to‘g‘ri ovqatlanish;
• jismoniy faollik;
• shifokorning ruxsati bilan chiniqish;
• yomon odatlardan voz kechish.

Tomir toraytiruvchilardan ehtiyotkorlik bilan foydalanish ham muhimdir: davolash ketma-ket besh kundan ortiq bo‘lmagan sxema bo‘yicha qat’iy amalga oshirilishi kerak.

O‘z-o‘zini davolash jiddiy asoratlarni keltirib chiqarishi mumkinligini unutmang. Agar quruq rinit va LOR-organlarining boshqa kasalliklari alomatlari paydo bo‘lsa, otorinolaringologga murojaat qiling.

Adabiyotlar ro‘yxati

• Karpishenko S. A., Lavrenova G. V., Kulikova O. A. Oldingi quruq rinit // Vrach. — 2017. — № 11. — B. 66–68.
• Karpishenko S. A., Lavrenova G. V., Kulikova O. A. Atrofik rinitning zamonaviy terapiyasi // Lechebnoe delo. — 2018. — № 1. — B. 36–40.
• Polyakov D. P. Nazal dekongestantlarning foydasi va zarari: xavflarni kamaytirish yo‘llari // Consilium Medicum. — 2015. — № 17 (11). — B. 94–98.