Mundarija:

• Bolalarda sinusit paydo bo‘lishi va rivojlanishi sabablari
• Sinusitlar klassifikatsiyasi
• Bolalarda sinusit belgilari
• Ehtimoliy asoratlar
• Bolada sinusit diagnostikasi
• Bolalarda sinusitni davolash diagnostikasi
• Dori-darmon terapiyasi
• Jarrohlik aralashuvi
• Prognoz va profilaktika

Bolalardagi sinusit – bu burun yondosh bo‘shliqlari shilliq qavatining yallig‘lanish kasalligi. Insonda atigi 7 ta bo‘shliqlar bor – 3 juft va 1 juftmas, ular bolada o‘rtacha hayotning dastlabki 2 yilida shakllanadi va 14-15 yil ichida to‘liq shakllanishini yakunlaydi. Shunday qilib, 2 yoshga to‘lgunga qadar gaymor yoki yuqori jag‘ sinuslarning yallig‘lanishi deyarli hech qachon sodir bo‘lmaydi, 6 yoshdan oshgan bolalarda frontal sinuslar, 10 yosh va undan katta bolalarda esa sfenoid sinusi yallig‘lanishi mumkin.

Bolalarda sinusit paydo bo‘lishi va rivojlanishi sabablari

Ko‘pincha bolalar otorinolaringologlari rinosinusit – burun va sinuslarning shilliq qavatining yallig‘lanishi bilan shug‘ullanishadi. Va odatda kasallik rinitdan, ya’ni umumiy tumovdan boshlanadi.

Burun yondosh bo‘shliqlari (sinus) burun bo‘shlig‘iga tor yo‘llar (ostia) orqali bog‘langan. Burun shilliq qavatining yallig‘lanishi uning shishishiga olib keladi va sinus ostiasi yopiladi. Natijada, shilimwshiq turg‘unlashadi va patogen mikroorganizmlarning ko‘payishi uchun qulay muhitga aylanadi.

Ko‘p hollarda bolalarda o‘tkir sinusitning bevosita sababi virusli infeksiyalar, kamroq bakterial va zamburug‘li infeksiyalar bo‘ladi. Bolalar yiliga 8 marta yoki undan ko‘proq o‘tkir respirator virusli infeksiyalar bilan og‘rishlari mumkin, va 5 yoshdan oshgan bolalarda virus bir yoki bir nechta yondosh sinuslar shilliq qavatining yallig‘lanishiga olib kelishi mumkin. Kasallikning eng keng tarqalgan virusli patogenlari quyidagilardan iborat:

• rinoviruslar;
• adenoviruslar;
• gripp;
• paragripp;
  -respirator-sinsial virus (RS-virus).

Bakterial infeksiya mustaqil rivojlanishi mumkin, lekin ko‘pincha bu virusli infeksiyaga bakteriyalar qo‘shilishi bilan bog‘liq. O‘tkir respirator virusli infeksiyalar bilan bog‘liq mahalliy va umumiy himoya kuchlarining zaiflashishi fonida shartli patogen mikroorganizmlar ko‘paya boshlashi mumkin.

Bakteriyalar orasida eng keng tarqalgan patogenlar gemofil tayoqcha, stafilokokk va streptokokklardir. Sinus bo‘shlig‘ida gaz almashinuvining buzilishi himoya kuchlarining pasayishiga olib keladi.

Yallig‘lanishning rivojlanishi uchun qulay sharoitlar allergiya, travma va tirnash xususiyati beruvchi moddalarni sovuq yoki ifloslangan havo shaklida yutish yaratiladi. Sinusitning rivojlanishi uchun xavf omillari orasida burun devorining og‘ishi kiradi. Bu sinus blokirovkasi ehtimolini oshiradi. Burunni juda tez va kuchli qoqish ham yallig‘lanishga olib kelishi mumkin.

Zamburug‘li yallig‘lanish juda kam uchraydi. Odatda bu holatda biz immunitet tanqisligi va uzoq muddatli antibakterial terapiya haqida gapiramiz. Xuddi shu narsa yallig‘lanish jarayonining rivojlanishining sababi sifatida ham ko‘riladi.

Sinusitning tasnifi

Alomatlarning og‘irligiga qarab, bolalarda o‘tkir va surunkali sinusit o‘rtasida farqlanadi. O‘tkir sinusit 12 haftagacha simptomlarni keltirib chiqarishi mumkin. Agar u uzoqroq davom etsa, jarayonning surunkali holga kelishi haqida gapirish mumkin. Sinusit rivojlanadigan allergik rinit kurs davomiyligiga katta ta’sir ko‘rsatishi mumkinligini tushunish muhimdir.

Surunkali sinusit – bu sekin, uzoq muddatli yallig‘lanish jarayoni bo‘lib, ba’zida yomonlashadi. Surunkali rivojlanishga adenoidlar va poliplar, allergik kasalliklar va burun devorining og‘ishi olib keladi.

Bolalarda sinusitning belgilari

Bolalarda sinusitning belgilari quyidagilardan iborat bo‘lishi mumkin:

• tana haroratining 38-39 °C gacha ko‘tarilishi;
• boshning holati o‘zgartirganda ko‘pincha vaqtinchalik yengillik paydo bo‘ladigan burun nafasi buzilishi;
• burundan ko‘p miqdorda ajralmalar;
• tananing gorizontal holatida, ayniqsa kechasi, burun tomoq bo‘shlig‘ida oqadigan oqindi bilan bog‘liq yo‘tal;
• peshonada, yonoqlarda, yuqori jag‘da, chakka va quloqqa beruvchi og‘riq;
• bosh og‘rig‘i.

Bolalardagi sinusitning asosiy belgisi burun bitishi bo‘lib, shilliq qavatning shishishi, nafas yo‘llarining torayishi va burun yo‘llarining yopilishi bilan bog‘liq. Burun nafas olish muammolari bir tomonlama yoki ikki tomonlama bo‘lishi mumkin, vaqti-vaqti bilan paydo bo‘ladi yoki doimiy ravishda kuzatiladi.

Burunning oqishi shilliq, shaffof yoki shilliq-yiringli, rangli, sariq-yashil bo‘lishi mumkin.
Ba’zida shilimshiq o‘z-o‘zidan chiqariladi, boshqa hollarda – burunni qoqqanda chiqariladi.

Hid bilish buzilishi mumkin. Sinusitning og‘ir holatlarida bolaning sog‘lig‘i har qanday shamollashda bo‘lgani kabi azoblanadi: u tezda charchashi, zaiflashishi va yomon uxlashi mumkin.
Ko‘z qovoqlari va yuzning yumshoq to‘qimalarining shishishi shifokorga darhol tashrif buyurishni talab qiladigan jiddiy alomatdir.

Bolalardagi surunkali sinusit kamroq aniq belgilar, subfebril (38 °C dan yuqori bo‘lmagan) yoki normal harorat bilan tavsiflanadi. Bolaning umumiy holatiga kamroq darajada ta’sir qiladi.

Ehtimoliy asoratlar

O‘tkir sinusitning keng tarqalgan asoratlari yallig‘lanishning surunkali shaklga o‘tishi bo‘lib, bu yetarli va o‘z vaqtida davolash yoki to‘liq davolanmaslik bilan bog‘liq bo‘lishi mumkin. Burun yondosh bo‘shliqlari yallig‘lanishining xavfli asoratlariga quyidagilar kiradi:

• abstsesslar;
• otitlar;
• oqmalar;
• yiringli meningit – miya qobig‘i yallig‘lanishi;
• trigeminal, optik nervlarning yallig‘lanishi va boshqalar;
• osteomielit – bosh chanoq suyagi yiringli yallig‘lanishi;
• to‘qimalar chirishi.

Yiringli yallig‘lanishlar sepsis bilan xavflidir. Shuning uchun sinusitlarni o‘z vaqtida davolash muhim ahamiyatga ega.

Bolalarda sinusit diagnostikasi

Ham pediatr, ham otorinolaringolog bolalarda sinusitni aniqlay oladi. Birinchi uchrashuvda shifokor shikoyat va simptomlarni tahlil qiladi, vizual tekshiruv, shuningdek, rinoskopiya – burun bo‘shlig‘ini maxsus asbob yordamida tekshiruvini o‘tkazadi. Diagnostika uchun quyidagi usullar ham qo‘llaniladi:

• rentgenografiya;
• endoskopiya;
• kompyuter tomografiyasi (KT);
• burun yondosh bo‘liqlarining ultratovush tekshiruvi;
• sinuslarning punksiyasi;
• umumiy holatni baholash uchun qon va siydik laboratoriya tekshiruvlari.

Rentgen va kompyuter tomografiyasi ko‘rsatmaga asosan amalga oshiriladi. Masalan, paranasal sinuslardan tashqarida infeksiyaning tarqalishiga shubha bo‘lsa bu tekshiruvlar amalga oshiriladi. Ammo, ba’zida, kasallikning o‘chirilgan rasmida, shifokor o‘z taxminlarini tasdiqlash uchun vizual diagnostika usullarini buyurishi mumkin.

KTga alternativa – konus-nurli kompyuter tomografiyasi (KNKT). Ushbu diagnostika usuli paranasal sinuslarning holati haqida aniq ma’lumot olishga yordam beradi.

Laboratoriya tekshiruvlari kasallikning tabiatini (virusli yoki bakterial) aniqlashga va to‘g‘ri dori-darmonlarni tanlashga yordam beradi.

Agar kerak bo‘lsa, punksiya natijasida olingan material bo‘yicha tadqiqot o‘tkaziladi.

Bolalarda sinusitni davolashning xususiyatlari

Bolalardagi sinusitni davolash sxemasi kasallikning bosqichi, og‘irligi va shakli, shuningdek, bolaning yoshi bilan belgilanadi. Aksariyat hollarda konservativ terapiya vaziyatni yengillashtirishga yordam beradi.

Davolashning asosiy maqsadlari anastomozlarning o‘tkazuvchanligini va sinuslarning shamollatilishini tiklash, shuningdek, ortiqcha shilimshiqning erkin chiqib ketishini ta’minlashdir. Shuning uchun davolanish har doim murakkab. Bu infektsion agentni yo‘q qilishga, yallig‘lanishni bartaraf etishga, shilliq qavatlarning normal tuzilishini va sinuslarda gaz almashinuvini tiklashga qaratilgan.

Dori-darmon terapiyasi

Konservativ davo dori vositalarini qo‘llash va yuvishni o‘z ichiga oladi. Muayyan ko‘rsatmalarga rioya qilish kerak.

Yallig‘lanishning tabiatiga qarab, shifokor virusga qarshi preparatlarni buyurishi mumkin, ularning samaradorligi mutaxassislar o‘rtasida tortishuvlarga sabab bo‘ladi, chunki samaradorligi isbotlangan yagona virusga qarshi dorilar gripp virusiga qarshidir. Antibiotiklar faqat bakterial infeksiya tasdiqlangan taqdirda buyuriladi. Antibakterial preparatlar bilan o‘zboshimcha davolanish qabul qilinishi mumkin emas.

Retseptlar ro‘yxati mahalliy ta’sir qiluvchi vositalarni ham o‘z ichiga oladi:

• Tomir toraytiruvchi vositalar shishishni vaqtincha yengillashtiradigan va burun nafasini yengillashtiradigan dekongestantlardir. Ular ketma-ket 5-7 kundan ortiq bo‘lmagan muddatda ishlatilishi mumkin. Ko‘rsatmalarda ko‘rsatilgan vaqtdan oshib ketish shilliq qavatining quruqligiga va qaramlik – dori vositalaridan kelib chiqqan rinitning shakllanishiga olib kelishi mumkin.
• Mahalliy glyukokortikoidlar – gormonal yallig‘lanishga qarshi dorilar: agar bakterial tabiat istisno qilingan bo‘lsa, uzaygan (10 kundan ortiq) jarayonda qo‘llaniladi.
• Tizimli mukolitiklar sekretsiyalarning quyuqligini kamaytiradigan va ularni oson olib tashlanishini ta’minlaydigan vositalardir. Hozirda samarasiz deb hisoblanadi.
• Mahalliy antibakterial preparatlar – faqat bakterial sinusit foydasiga yetarli dalillar mavjud bo‘lsa, birgalikda davolash sifatida.
• Antigistaminlar. Allergiyaga qarshi dorilar shishishni kamaytirishga yordam beradi. Agar yallig‘lanish allergik xususiyatga ega bo‘lsa yoki allergik reaksiyaga moyil bo‘lsa, ular ayniqsa kerak.

Tuzli eritmalar bilan yuvish keng qo‘llaniladi, bu shilliq qavatni mexanik ravishda olib tashlash, shilliq qavatni namlash va shishishni kamaytirish imkonini beradi.

Murakkab ta’sirga ega dorilar yuqori samaradorlikni ko‘rsatadi2. Bolalarda sinusitni davolash uchun bunday vositalarning eng yorqin namunasi – Sinupret^® tabletkalar (6 yoshdan bolalar uchun) va og‘iz orqali qabul qilish uchun tomchilar (2 yoshdan bolalar uchun) shaklida o‘simlik dori vositasi. Bu burun bitishini bartaraf etishga yordam beradi, virusga qarshi ta’sirga ega va asoratlarni rivojlanishiga to‘sqinlik qiladi. Preparat tomir toraytiruvchi va antibakterial vositalar bilan muvaffaqiyatli birlashtiriladi, bu esa tezroq tiklanish imkonini beradi.

Jarrohlik aralashuvi

Konservativ davo usullari samarasiz bo‘lsa, shifokor operatsiyani tavsiya qilishi mumkin – burun yon bo‘shliqlari punksiyasi. Jarayon sinusning tarkibini olib tashlash, yuvish va dori-darmonlarni kiritish imkonini beradi. Punksiya tez yengillik keltiradi va lokal og‘riqsizlantirish ostida amalga oshiriladi3.

Surunkali sinusitni davolash funksional endoskopik sinus operatsiyasidan foydalanishni talab qilishi mumkin. Ushbu yumshoq operatsiya maxsus jihozlar yordamida amalga oshiriladi. Shifokor oldida dori vositalarining sinuslarga erkin kirishini ta’minlash va tarkibning chiqishini yaxshilash vazifasi turibdi. Agar dori terapiyasi samarasiz bo‘lsa, jarrohlik buyurilishi mumkin.

Prognoz va profilaktika

Bolalarda sinusitni davolashni o‘z vaqtida boshlash bilan, ayniqsa Sinupret^® kabi kombinatsiyalangan dorilar bilan prognoz deyarli har doim ijobiydir. Kasallikning eng keng tarqalgan sababi bo‘lgan o‘tkir respirator virusli infeksiyalarning oldini olish burun yondosh bo‘shliqlarining yallig‘lanishini oldini olishga yordam beradi.

Farzandingiz shamollasa, kasallikni oyoqda o‘tkazishiga yo‘l qo‘ymang. Bolaning xonasida yetarli namlikni ta’minlash, shuningdek, dam olish va ko‘p miqdorda iliq ichimliklar ichish muhim.

Sinusitning dastlabki belgilarida shifokorga tashrif buyurishni unutmang. Mutaxassis tegishli davolash rejasini tanlaydi.

Adabiyotlar ro'yhati

• Kamanin E. I., Otvagin I. V., Yegorova O. A., Tixonov V. G., Demko S. I., Tarasov A. A. Bolalarda sinusitning klinik manzarasi va diagnostikasi masalasiga oid // Smolensk davlat tibbiyot akademiyasining axborotnomasi. — № 2. — B. 65—67.
• Radtsig E. Yu., Yermilova N. V., Lobeeva N. A., Bogomilskiy M. R. Uzoq davom etuvchi o‘tkir sinusit shakllari bilan kasallangan bemorlarni yuritish xususiyatlari // Zamonaviy pediatriya masalalari. — 2008. — T. 7, № 6. — B. 127—131.
• Limanskiy S. S., Kondrashova O. V., Shuyupova O. L. Bolalarda paranasal (burun atrofidagi) bo‘shliqlar drenaji bilan sinusitni davolash // Rossiya otorinolaringologiyasi. — 2012. — № 4 (59). — B. 64—70.