Mundarija:

• Hid bilish yo‘qolishining sabablari
• Hid bilish yo‘qolishining oqibatlari
• Ta’m va hid bilish qobiliyatlarining qayta tiklanishi
• Hid bilish yo‘qolishining oldini olish

Hid bilish – biz atrof-muhit haqida ma’lumot oladigan kanallardan biri. Evolyutsion tarzda, u ko‘rish va eshitishdan oldin paydo bo‘lgan. Hid bilishni yo‘qotmagunimizcha, burnimiz bizga qancha ma‘lumot berishini tasavvur qilishimiz qiyin. Ushbu maqolada biz hid bilish yo‘qolishining sabablarini ko‘rib chiqamiz.

Hid bilish yo‘qolishining sabablari

Hid bilish retseptorlari nafaqat hid taratadigan molekulalar bilan aloqa qiladi, balki viruslar va bakteriyalar, chang, allergenlar va kimyoviy moddalar ta’siriga ham uchraydi. Hid taratuvchi molekula retseptorlarga yetib borgunga qadar havo bilan butun burun yo‘lidan o‘tadi, shuning uchun yuqoridagi barcha to‘siqlar ushbu murakkab yo‘lda xalaqit berishi mumkin.

Burun shilliq qavatidan miyaga o‘tadigan nerv tolalari bosh suyagining teshiklari, ya’ni to‘rsimon plastinka deb ataladigan teshiklardan o‘tadi. Bosh jarohatlari bu tolalarga zarar yetkazishi mumkin. Shunday qilib, anosmiya yoki hid bilishning yo‘qligi rivojlanishining ikkita asosiy mexanizmi mavjud:

• hid taratuvchi molekulalar yo‘lidagi to‘siqlar;
• nerv to‘qimalarida signal uzatilishining buzilishi.

Tadqiqotchilar hid bilish hissi sog‘lom holatda qanday ishlashini to‘liq o‘rganishmagan, shuning uchun noqulay omillar ta’sirida nima noto‘g‘ri bo‘lishini aniq aytish qiyin. Quyida ta’m va hid bilishning yo‘qolishi sabablarini ko‘rib chiqamiz.

O‘RVI

Hid bilish yo‘qolishining juda keng tarqalgan sababi o‘tkir respirator virusli infektsiya (O‘RVI). Bu rinoviruslar, adenoviruslar, respirator-sinsitial viruslar va boshqalarni o‘z ichiga olgan yuqumli kasalliklarning butun guruhi bo‘lib, ular retseptorlarga va ularni o‘rab turgan hujayralarga zarar yetkazadi, buning natijasida hid bilish hissi bir muncha vaqtgacha kamayishi yoki butunlay yo‘qolishi mumkin.

Anosmiyaning rivojlanish mexanizmi burun va paranasal sinuslarning shilliq qavatining yallig‘lanishidan iborat. Hid bilish uchun mas’ul bo‘lgan nervlar burun bo‘shlig'ining yuqori qismida, burun yo‘llarining shilliq qavatida va burun to‘sig‘ida tugaydi, shuning uchun ular infeksiya ta’siriga moyil. Agar o‘tkir respirator virusli infeksiya natijasida hid bilish yo‘qolsa, nima qilish kerakligini shifokor aytadi.

Qoida tariqasida, davolanishning o‘ziga xos xususiyatlari bemorning ahvoliga bog‘liq, odatda biz simptomatik terapiya haqida gapiramiz. Asoratlanmagan O‘RVIda yallig‘lanish jarayoni o‘z-o‘zidan o‘tib ketadi, ammo yallig‘lanish fonida shilliq qavatning shishishi va burun bitishi rivojlanadi, bu ko‘pincha hid bilishning yo‘qolishiga olib keladi.

Shuning uchun shifokor mahalliy tomir toraytiruvchilarni buyurishi mumkin. Ular odatda 5 kundan ortiq bo‘lmagan muddatda qo‘llanilishi mumkin, chunki aks holda qaramlik va dori vositalaridan kelib chiqqan rinit rivojlanish xavfi mavjud – burun tomchilarsiz nafas olishni to‘xtatadi va bu endi yallig‘lanish bilan bog‘liq bo‘lmaydi.

Shuningdek, o‘tkir respirator virusli infeksiyalar paytida anosmiyani davolashning bir qismi sifatida burunni yuvish uchun tuzli eritmalar qo‘llaniladi. Yuqori konsentratsiyali tuzli eritmalar suvni jalb qilish va shilliq qavatning shishishini bartaraf etish uchun mo‘ljallangan va ular bilan yuvish ham burundan shilliq va patogenlarni olib tashlashga yordam beradi.

Shishishni bartaraf etish, burun nafasini va hid bilish funksiyasini yaxshilashning yana bir usuli – o‘simlik preparatlarini qo‘llashdir. Tabiiy tarkibga ega bo‘lgan bunday dori vositalaridan biri og‘iz orqali qabul qilish uchun tabletkalar va tomchilar shaklida Sinupret^® hisoblanadi.

Koronavirus

Koronavirus haqida alohida gapirish lozim. Ushbu virusli infeksiya oddiy o‘tkir respirator virusli infeksiya kabi asoratsiz davom etadigan hollarda ham, hid bilish hissi buzilishi mumkin. Bu kasallikning o‘ziga xos belgilaridan biridir. Koronavirus markaziy asab tizimiga hujum qilib, hid bilish retseptorlari orqali kiradi.

Aynan burun yo‘llarining shilliq pardalarida viruslar tom ma’noda yopishib oladigan eng ko‘p maxsus oqsilli tuzilmalarda topilgan. Ba’zi tadqiqotchilar fikriga ko‘ra, qon aylanish tizimida yallig‘lanish jarayoni sifatida hid bilishning yo‘qolishi yuzaga kelishi mumkin.

Hid bilish organlarning virusli bo‘lmagan kasalliklari va burun sinuslari kasalliklari

Burun va sinuslarning kasalliklari virusli bo‘lmagan bo‘lishi mumkin, ya’ni bakteriyalar, ba’zida zamburug‘larning ko‘payishi, shuningdek allergik reaksiyalar bilan bog‘liq. Shunday qilib, hid bilish buzilishining umumiy sabablaridan biri allergik rinit bo‘lib, bu yallig‘lanishga, ko‘p miqdorda burun oqishi va ko‘z yoshlanishiga olib keladi. Odatda bu kasallik mavsumiy ravishda, ma’lum o‘simliklar gullashi boshlanishi bilan namoyon bo‘ladi, lekin hayvonlarning tuklari yoki uy changi kabi “yil davomida” allergenlarga ham reaksiya bo‘lishi mumkin.

Hid bilish hissi yo‘qolgan hollarda, burun sinuslarining yallig‘lanishi – surunkali rinosinusit bo‘lishi mumkin. O‘tkir rinosinusitni o‘tkazib yuborish mumkin emas, chunki u ko‘pincha isitma, bosh og‘rig‘i va peshonadagi og‘riqlar bilan kechadi. Ammo surunkali yallig‘lanish jarayoni, ayniqsa o‘tkir sinusitdan keyin paydo bo‘lishi mumkin.

Hid bilishning yo‘qolishiga olib keladigan yana bir kasallik – burun bo‘shlig‘idagi poliplar.

Boshqa kasalliklar

Quyidagi kasalliklar va sharoitlar hid va ta’m bilishning buzilishi, shu jumladan to‘liq yo‘qolishi bilan tavsiflanishi mumkin:

•Alsgeymer kasalligi va boshqa neyrodegenerativ kasalliklar;
•qandli diabet;
•endokrin kasalliklar;
•bosh miya shikastlanishi;
•keksayish;
•intoksikatsiya (organlarning zaharlanishi).

Ba’zida bu alomat miya operatsiyasidan keyin odamlarda paydo bo‘ladi. Ba’zi hollarda homilador ayollarda hid bilishning buzilishi kuzatiladi, bu homiladorlik riniti deb ataladigan narsa bilan bog‘liq bo‘lishi mumkin.

Boshqa sabablar orasida bosh jarohati eng ko‘p uchraydi. Neyroxirurgik bemorlarning deyarli uchdan birida hid bilishning buzilishi kuzatiladi. Bu bosh suyagi orqali o‘tadigan hid bilish nerv tolalarining shikastlanishi bilan bog‘liq bo‘lishi mumkin.

Hujayralar qayta tiklanishi mumkin, ammo bunda chandiq to‘qimasi hosil bo‘ladi, shuning uchun asab signali uzatilmaydi va odam hidlarni sezmaydi. Hatto miya chayqalishi ham, ayniqsa u boshning orqa qismidagi zarbadan kelib chiqqan bo‘lsa bu alomatni keltirib chiqarishi mumkin.

Kamdan kam uchraydigan holat tug‘ma anosmiyadir. Odatda u genetik Kallman sindromi bilan bog‘liq bo‘lib, bu yeda jinsiy rivojlanishning buzilishi ham mavjud.

Hid bilishning yo‘qolishi oqibatlari

Agar hid va ta’m bilishni yo‘qotsangiz nima qilish kerak? Ko‘rikdan o‘tish juda muhim va agar siz o‘tkir respirator virusli infeksiya yoki koronavirus infeksiyasiga shubha qilsangiz, uyingizga shifokorni chaqirish tavsiya etiladi. Ushbu alomatni e’tiborsiz qoldirmaslik kerak, chunki u boshqa o‘zgarishlarga olib kelishi mumkin.

Shunday qilib, odam aynigan ovqatning yoqimsiz hidini seza olmaganligi sababli oshqozon buzilishi va zaharlanish holatlari ma’lum. Ta’m sezgilari va hidlarni his qilish qobiliyati yetishmasligi hayot sifatini sezilarli darajada pasaytiradi, sevimli taomlaringizdan zavqlanishingizga xalaqit beradi va noxush oqibatlarga olib kelishi mumkin, shuningdek, ishtahangizga ta’sir qiladi.

Ta’m va hid bilish qobiliyatini tiklash

Shifokor sizning shikoyatlaringizni tahlil qiladi, tekshiruv o‘tkazadi va o‘tkir respirator virusli infeksiyalar yoki koronavirus infeksiyasi bilan kasallangan odamlar bilan aloqada bo‘lgan-bo‘lmaganingizni aniqlaydi. Agar javob ijobiy bo‘lsa va hid bilishning yo‘qolishi burun bitishi, tomoq og‘rig‘i va yuqori harorat bilan birga bo‘lsa, unda sabab, ehtimol, o‘tkir respirator virusli infeksiyadir.

Kasallikning asoratlanmagan holatlarida laboratoriya tekshiruvlari har doim ham o‘tkazilmaydi, koronavirus uchun PSR testi bundan mustasno. Agar yuqori harorat uzoq vaqt davom etsa, bemorning sog‘lig‘i yaxshilanmasa, shifokor asoratlarning rivojlanishiga yoki bakterial infeksiyaning qo‘shilishiga shubha qiladi, qon tahlillari va boshqa diagnostika choralari buyuriladi.

O‘RVI belgilari bo‘lmasa, shifokor sabablarni aniqlash uchun boshqa harakat yo‘nalishini tanlaydi. Shunday qilib, burun yondosh bo‘shliqlarining rentgenogrammasi, shikastlanish holatlarida neyroxirurgga tashrif buyurish, dori vositalaridan kelib chiqqan rinit yoki boshqa yuqumli bo‘lmagan rinitda otorinolaringolog (LOR)ga murojaat etish, allergik kasalliklar uchun qon tahlillari va boshqalar talab qilinishi mumkin. Faqat sabablarni aniqlagandan so‘ng, shifokor hid bilishni yo‘qotganda nima qilish kerakligini aniqlaydi.

Sezgi organlarining normal faoliyatini tiklash turli sxemalar bo‘yicha amalga oshirilishi mumkin va quyidagi vositalar va usullardan foydalanishni o‘z ichiga oladi:

• antibiotiklar: faqat yallig‘lanishning bakterial tabiati aniqlanganda qat’iy ravishda shifokor tomonidan tavsiya etiiladi, masalan, gaymoritda – bakterial sinusitning eng keng tarqalgan turi, o‘tkir virusli sinusit bilan og‘rigan bemorlarning 2 foizida;
• virusga qarshi preparatlar: o‘tkir respirator virusli infeksiyalarning o‘rtacha va og‘ir holatlarida qo‘llaniladi;
• yallig‘lanishga qarshi, sekretolitik va sekretomotor ta’sirga ega o‘simlik preparatlari: rinit va rinosinusitning turli shakllari uchun ishlatilishi mumkin (shamollashdagi tumov);
• mahalliy gormonal vositalar: dori vositalaridan kelib chiqqan rinit va allergik reaksiyalarni davolashda faqat shifokor ko‘rsatmasi bo‘yicha qo‘llaniladi;
• antigistaminlar: shishishni bartaraf etishga yordam beradi, allergik kasalliklarda qo‘llaniladi.

Burun bo‘shlig‘ida poliplar mavjudligi bilan bog‘liq bo‘lgan hidlash kasalliklarini davolash jarrohlik usuli bilan amalga oshiriladi. Poliplar endoskopik usulda olib tashlanadi, chunki bu aralashuv kamroq shikastlidir va qisqaroq tiklanish davrini talab qiladi.

Koronavirus infeksiyasidan keyin hid bilish hissini tiklash bir necha haftadan bir yilgacha davom etadi. Aksariyat odamlarning tiklanish davri 2 haftadan 12 haftagacha davom etadi. Hech qanday yaxshilanish bo‘lmasa, yuqori nafas yo‘llarining, LOR a’zolarining holatini, asab tugunlari va retseptorlari faoliyatini baholash uchun yana shifokorga murojaat qilishingiz kerak.

Davolash asab to‘qimasini tiklash va asab tizimining faoliyatini yaxshilashga yordam beradigan maxsus dori-darmonlarni qo‘llashni o‘z ichiga olishi mumkin. Ba’zida ingalyatsiyalar yoki burun spreylari, mahalliy gormonal preparatlar, boshqa hollarda miya va qon aylanish tizimining faoliyatini yaxshilash uchun dorilar, B vitaminlari va boshqalar qo‘llaniladi.

Yallig‘lanish kasalligidan tiklanish bosqichida fizioterapevtik usullar qo‘llaniladi. Shifokor, shuningdek, hidlash mashqlarini tavsiya qilishi mumkin. Bu ma’lum iforli moddalarning takroriy, muntazam va uzoq muddatli (kamida 3 oy) “ko‘r” hidlashdan iborat: masalan, chinnigullar, limon, evkalipt, choy daraxti va boshqalarning efir moylari.

Otorinolaringolog nima uchun hid bilish hissi yo‘qolganini bilib oladi va samarali davolash rejasini belgilaydi. Tavsiyalar har bir holatda buzilish sabablari va umumiy sog‘liq holatiga qarab individual bo‘lishi mumkin.

Hidni bilish yo‘qolishining oldini olish

O‘tkir respiratorli virusli infeksiyalarni burun oqishi bilan o‘z vaqtida davolash juda muhim va kasallikning birinchi kunidan boshlangan Sinupret^® o‘simlik dorisi hidni yo‘qotish va boshqalar kabi asoratlarni oldini olishga yordam beradi.

U burun bitishidan xalos bo‘lishga yordam beradi va virusga qarshi ta’sirga ega. Preparatni rinosinusitni majmuaviy davolashning bir qismi sifatida qo‘llash tezroq tiklanishga yordam beradi.

Esingizda bo‘lsin, agar sizda tashvish beruvchi alomatlar, jumladan, hid yoki ta’mdagi o‘zgarishlar bo‘lsa, shifokorga murojaat etish kerak. O‘zboshimcha davolanish vaziyatning yomonlashishiga olib kelishi mumkin.